جوهر ولایت 1

 

آیات وارده در شأن علی علیه السلام در منابع اهل سنت

آیات فراوانى را علماى اهل سنت در شأن امام علی علیه السلام ـ تفسیر کرده اند و در تأیید آن روایاتى را از پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله آورده اند به طورى که بعضى از علماى اهل تسنن مانند ابن حجر، خطیب بغدادى، سیوطى، گنجى شافعى، ابن عساکر، شیخ سلیمان قندوزى حنفى و... از ابن عباس روایت کرده اند که گفت: "نَزَلَتْ فِى علی ثَلاثُ مِائَةِ آیة"(1)در شأن علی علیه السلام ـ سیصد آیه نازل شده است.

و گروه دیگرى از علما عامّه از یزید بن رمّان چنین روایت کرده اند:) گفت: «تعداد آیاتى که در شأن علی علیه السلام ـ نازل شده در مورد هیچ کس نازل نشده است.» (2)

نمونه هایى از آیات وارده در شأن امام علی علیه السلام

1 ) جریان خوابیدن امام علی علیه السلام ـ در بستر پیامبر و نزول آیه در فضیلت امام

قال الله تبارک و تعالى: (وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشرى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاةِ اللّه)(3)

ابو عباس احمد بن عثمان بن ابى علی مى گوید: هنگامى که پیامبر صلى الله علیه وآله مى خواستند به (مدینه) هجرت کنند علی علیه السلام را جهت رسیدگى به کارهاى خویش و اداى امانات و پرداخت دیون مأمور نمود و شبى که مشرکین خانه پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ را محاصره کرده بودند تا ایشان را به قتل برسانند، پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله (به امر خدا) خانه خویش را به سوى غار ترک کردند و به علی علیه السلام ـ فرمودند: بروید (امشب را) در بستر من بخوابید، پس علی علیه السلام ـ (با جان و دل) قبول کردند و آن شب را در بستر پیامبر خوابیدند و جان خویش را فداى پیامبر نمودند. در این حال خداوند به جبرئیل و میکائیل فرمود: من بین شما پیمان برادرى بستم و عمر یکى از شما را طولانى تر از دیگرى قراردادم، اکنون کدامیک از شما عمر طولانى را انتخاب مى کنید؟ هر دو عمر طولانى را انتخاب کردند و خداوند فرمود: آیا نمى خواهید از علی بن ابیطالب سرمشق بگیرید که چگونه حیات پیامبر را بر حیات خویش ترجیح داد و در بستر رسول خدا به جاى او خوابید و براى فداکارى و ایثار آماده شد؟ به سوى علی روید و او را مراقبت و محافظت نمایید. آنگاه جبرئیل و میکائیل فرود آمده در حالى که جبرئیل در نزد سر آن حضرت و میکائیل در نزد پاى ایشان بود، به آن حضرت تبریک گفتند و اظهار داشتند که: مبارک بادبر تو اى پسر ابوطالب، خداوند به وجود تو در برابر ملائکه مباهات مى کند. سپس این آیه شریفه نازل شد: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرَضَاة اللّه). 4)

در روز قیامت خداوند به ملائک فرمان مى دهد که آنها یعنى مردمان کفر پیشه و گمراه را متوقف سازید که در کارشان سخت مسؤول هستند و باید مورد بازپرسى قرار بگیرند

2) امام علی علیه السلام ـ اسرار قرآن کریم

(قُلْ کَفى بِاللّهِ شَهیداً بَیْنى وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ)(5)

طبق نقل عده اى از علماء اهل سنت، آیه شریفه فوق درباره امام علی علیه السلام ـ نازل شده است.

از عبدالله بن سلام نقل شده که: از رسول خدا صلى الله علیه وآله درباره آیه شریفه (وَ مَنْ عنده علم الکتاب)

«کسى که نزد اوست علم و (اسرار) کتاب (قرآن) سؤال شد، حضرت فرمود: این آیه منحصراً درباره حضرت علی بن ابیطالب است.(6)

3)امام علی علیه السلام ـ و انفاق آشکار و پنهان

ابن عباس مى گوید: این کلام خدا «کسانى که مال خود را در شب و روز، پنهان و آشکارا، انفاق مى کنند مزدشان نزد پروردگارشان است و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگین مى شوند»(7) در شأن علی بن ابى طالب علیه السلام ـ نازل شده است که نزد علی بن ابى طالب علیه السلام ـ چهار درهم بود، آن حضرت یک درهم را شب و درهم دیگر را در پنهانى و یک درهم دیگر را آشکارا انفاق نمود. (8)

و خداوند به جهت اهمیت این عمل، آیه فوق را بر پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله نازل کردند که از این طریق شخصیت معنوى و برجسته امام علی علیه السلام ـ را به همگان معرفى نماید.

4) امام علی علیه السلام ـ و انفاق انگشتر به سائل در حال رکوع

ضریس از علی علیه السلام ـ نقل مى کند: این آیه (اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسوُلُهُ وَ الَّذِینَ آمَنوُا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ)(9)بر پیامبر نازل شد، پس از آن در حالى که مردم مشغول نماز بودند پیامبر وارد مسجد شد و دید یک نفر سائل ایستاده است، حضرت رو به سائل کرد و فرمود: اى سائل آیا کسى چیزى به تو داده است؟ عرض کرد: نه یا رسول اللّه، جز آن رکوع کننده (به علی علیه السلام ـ اشاره کرد) که انگشتر خود را به من داد، غیر از او کسى چیزى به من نداده است. (10)

5)در روز قیامت خداوند از ولایت علی علیه السلام ـ سؤال خواهد کرد

طبق نقل مفسرین خاصّه و عامّه، آیه شریفه زیر درباره ولایت علی علیه السلام ـ بوده و در روز قیامت از ولایت آن حضرت سؤال خواهد شد:

(وَقِفُوهُمْ اِنَّهُمْ مَسئولُونَ)(11)

«در روز قیامت خداوند به ملائک فرمان مى دهد که آنها یعنى مردمان کفر پیشه و گمراه را متوقف سازید که در کارشان سخت مسؤول هستند و باید مورد بازپرسى قرار بگیرند.

و روایات متعددى جهت تأیید این مطلب از طریق عامه نقل شده است که ذیلا به نمونه هایى از آن اشاره مى شود:

الف) از ابى سعید خدرى روایت شده است که پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله در تفسیر این آیه شریفه «وقفوهم انهم مسئولون» مى فرمود: از ولایت علی بن ابى طالب، سؤال مى شود.

ب) از ابو اسحاق روایت کرد که او در مورد تفسیر این آیه شریفه «وقفوهم انهم مسئولون» گفت: یعنى از ولایت علی بن ابى طالب علیه السلام ـ (پرسیده مى شود). به درستى که کسى حق عبور از صراط را ندارد مگر آن که در دستش برات ولایت علی بن ابى طالب علیه السلام ـ باشد.

6)در روز قیامت از نعمت ولایت سؤال خواهد شد

از امام جعفر بن محمدـ علیه السلام ـ روایت شده که در مورد آیه «ثم لتسألن یومئذ عن النعیم»(12) فرمود: مراد از نعمتى که در قیامت از آن سؤال مى شود، ولایت علی بن أبى طالب علیه السلام ـ است(13).

7) جریان انتصاب امام علی علیه السلام ـ بر ولایت

اى پیامبر، آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است را کاملا (به مردم) ابلاغ کن و اگر چنین نکنى رسالت او را انجام نداده اى، و خداوند تو را از (خطرات) مردم نگاه مى دارد و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمى کند. (14)

هر کس که من آقا و مولایش هستم، پس علی آقا و مولاى اوست، خداوندا; دوست بدار هر کس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر کسى با او دشمنى مى کند. امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمت خود را تکمیل نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) براى شما پذیرفتم

از ابن عباس در مورد این آیه شریفه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک...» روایت شد که گفت، در مورد علی علیه السلام ـ نازل شد. (خداوند در این آیه) به پیامبرش فرمان داد که در مورد علی ـ علیه السلام ـ تبلیغ نماید. (ولایت) علی علیه السلام ـ را ابلاغ کند. پس پیامبر اکرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود: هر کس که من آقا و مولایش هستم، پس علی آقا و مولاى اوست، خداوندا; دوست بدار هر کس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر کسى با او دشمنى مى کند. (15)

8) ولایت امام علی علیه السلام ـ کمال دین و اتمام نعمت

امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمت خود را تکمیل نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) براى شما پذیرفتم. (16)

ابو سعید خدرى مى گوید: وقتى این آیه بر پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله نازل شد، حضرت صلى الله علیه وآله فرمودند:

«الله اکبر بر تکمیل شدن دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودى خداوند از رسالت من و ولایت علی بعد از من»

پی نوشت ها:

1خطیب بغدادى در ترجمه اسماعیل بن محمد بن عبدالرحمن در شماره 3275 از تاریخ بغداد، ج 6، ص 221.

ـ شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع الموده، باب 42، ص 148 (...اکثر من ثلاث مائة آیه.

ـ حافظ بن عساکر در حدیث 941 از ترجمه امیرالمؤمنین از تاریخ دمشق، ج 2، ص 431، ط 2.

ـ گنجى شافعى در باب 62 از کتاب کفایة الطالب، ص 231.

ـ سیوطى، تاریخ الخلفاء، ص 172.

ـ ابن حجر صواعق المحرقه، ص 76.

2. ابن عساکر در حدیث 940 از ترجمه امیرالمؤمنین علیه السلام ـ از تاریخ دمشق، ج 2، ص 430، ط 2.

ـ ابن حجر در کتاب صواعق، ص 76.

ـ سیوطى در تاریخ الخلفاء، ص 171 (عن ابن عباس)

ـ حافظ الحسکانى در حدیث 50 در اول فصل 5 از مقدمه کتاب شواهد التنزیل، ج 1، ص 39، ط 1. و در حدیث 55، ص 41 از همین کتاب.

ـ گنجى شافعى، در باب 62 از کفایة الطالب، ص 253.

3. بقره: 207.

4. الف) أسد الغابة فى معرفة الصحابة، لابن الأثیر(بیروت، دار احیاء التراث العربى، باب العین) المجلد الرابع، ص 25.

ب) ترجمة الامام علی بن أبى طالب علیه السلام ـ من تاریخ مدینة دمشق، لابى القاسم علی بن الحسین بن هبة الله الشافعى المعروف بابن عساکر بتحقیق الشیخ محمد باقر المحمودى (بیروت، مؤسسة المحمودى، للطباعة و النشر، الطبعة الثانیة، 1399 هـ 1978) ج 1، ح 187ـ190.

ج) مستدرک علی الصحیحین، ابى عبدالله الحاکم النیابورى. و بذیله حافظ الذهبى، (بیروت، دار المعرفه) ج 3.

د) التفسیر الکبیر، ج 5 ص 204. ج 3، ص 132.

5. رعد 43.

6. تفسیر ثعلبى. ـ شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع المودة، باب مناقب السبعون، ص 284، حدیث 60. ـ سیوطى الاتقان، ج 1، ص 13 و تفسیر درّ المنثور در ذیل آیه شریفه.

7. بقره: 274.

8.التفسیر الکبیر، ج 7، ص 89. در ذیل آیه شریفه. اسد الغابة فى معرفة الصحابة (با مشخصات سابق) ج 4، ص 25. ـ ابراهیم بن محمد الجوینى الخراسانى، فرائد السمطین، حققه و علّقه الشیخ محمد باقر المحمودى (مؤسسة المحمودى، الطباعة بیروت، الطبعة الاولى، 1398 هـ ق) ج 1، ص 356، ح 282.

9.مائده: 55.

10. ابوالفداء الحافظ ابن کثیر الدمشقى، البدایة و النهایة (مکتبة المعارف ـ بیروت) الجزء السابع، ص 358. ـ فرائد السمطین، (با مشخصات سابق) ج 1، ص 195، ح 153. ـ فخر الدین راضى، تفسیر الکبیر (دار الکتب العلمیه، طهران ـ ایران) ج 12، ص 26 ذیل آیه شریفه، عبارتى با مختصر تفاوت. ـ شیخ سلیمان قندوزى، ینابیع المودة، ص 251.

11. صافات: 24.

12.تکاثر/8.

13.حافظ ابى نعیم اصبهانى، ما نزل من القرآن فى علی علیه السلام ـ ، ذیل آیه شریفه. ـ حافظ الحسکانى، شواهد التنزیل، ج 2، ص 368.

14.مائده/67.

15. سیوطى، تفسیر الدرالمنثور، ج 2، ص 327، ذیل آیه شریفه. فخر رازى، تفسیرالکبیر، ج 3، ص 636، ذیل آیه شریفه. ترجمة الامام علی ابن ابیطالب علیه السلام ـ ، (با مشخصات سابق)، ج 2، ص 86، حدیث 589.

شیخ سلیمان قندوزى حنفى، ینابیع الموده، ص 140، باب 39.    ـ شهاب الدین آلوسى شافعى، روح المعانى، ج 6، ص 172، ذیل آیه شریفه. قاضى شوکانى، فتح القدیر، ج 3، ص 57.و دهها کتاب دیگر که نقل آنها از حوصله این مختصر خارج است.

16. مائده/4.

منبع:بخش سیره و عترت تبیان